FLUTD : Feline Lower Urinary Tract Disease : โรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่างในแมว

   โรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่างในแมวหรือ FLUTD ประกอบด้วยกลุ่มอาการต่างๆซึ่งส่วนใหญ่ก่อให้เกิดการอักเสบของทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง แมวป่วยมักแสดงอาการเหมือนกระเพาะปัสสาวะอักเสบในคน เช่นการมีเลือดในปัสสาวะ  อาการปัสสาวะไม่ออกหรือลำบาก

   ในแมวบางตัว การเกิดผลึกนิ่วในทางเดินปัสสาวะส่วนล่างสามารถทำให้เกิดการอุดตันทางเดินปัสสาวะได้ ซึ่งพบได้บ่อยในแมวเพศผู้เนื่องจาก ท่อปัสสาวะของแมวเพศผู้แคบกว่าท่อปัสสาวะของแมวเพศเมีย   ในแมวที่ไม่สามารถถ่ายปัสสาวะได้ สามารถเสียชีวิตได้ภายใน 2-4 วัน  เนื่องจากกรณีที่มีการอุดตันของท่อปัสสาวะนั้นจะทำให้น้ำปัสสาวะไหลย้อนกลับขึ้นไปทำลายไต และทำให้เกิดไตวายตามมาได้

 

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยง

   ไม่มีสาเหตุที่แน่นอนของโรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง  แต่จากการศึกษาพบว่ามีปัจจัยเสี่ยงดังนี้

• อาหาร : ระดับแร่ธาตุบางชนิดที่สูงเกินไปจะทำให้มีความเสี่ยงต่อการเกิดผลึกนิ่วในปัสสาวะ แร่ธาตุแมกนีเซียมและฟอสฟอรัส เป็นส่วนประกอบสำคัญของในนิ่วสตรูไวท์ (struvite) ซึ่งเป็นนิ่วที่พบได้บ่อย  ดังนั้นจึงควรีการควบคุมปริมาณแร่ธาตุเหล่านี้ในอาหารให้มีปริมาณน้อย  นอกจากนี้อาหารแมวยังมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงความเป็นกรด-ด่างในปัสสาวะ ซึ่งนิ่วแต่ล่ะชนิดจะมีการก่อตัวในสภาพความเป็นกรด-ด่างที่แตกต่างกัน  เช่นนิ่วสตรูไวท์จะก่อตัวในปัสสาวะที่เป็นด่าง  ในขณะที่นิ่วแคลเซี่ยมออกซาเลท (calcium oxalate) จะก่อตัวได้ดีในปัสสาวะที่เป็นกรด   ดังนั้นการให้อาหารที่ปรับสมดุลความเป็นกรด-ด่างของปัสสาวะได้เหมาะสมก็จะช่วยลดโอกาสการเกิดผลึกนิ่ว
• พฤติกรรม : การขาดการออกกำลังกาย การถูกกักขัง การกินน้ำน้อย การอั้นปัสสาวะ เป็นปัจจัยเสี่ยงที่ก่อให้เกิดโรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง
• สภาพร่างกาย : แมวที่มีน้ำหนักเกินหรืออ้วนเนื่องจากอาหารและปัจจัยแวดล้อม มีความเสี่ยงต่อการเกิดโรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง
• เพศ : แมวทั้งเพศผู้และเพศเมียมีความเสี่ยงในการเกิดโรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่างเท่าๆกัน  แต่แมวเพศผู้มีความเสี่ยงในการเกิดการอุดตันมากกว่าแมวเพศเมีย  เนื่องจากลักษณะทางกายภาพของท่อทางเดินปัสสาวะที่เล็กกว่าแมวเพศเมีย
• ความเครียด : การเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อม หรือการมีสัตว์เลี้ยงตัวใหม่

*** จากการศึกษาในปัจจุบันพบว่าการทำหมันแมวเพศผู้ตั้งแต่อายุน้อย ไม่ได้เพิ่มความเสี่ยงในการเกิดนิ่ว หรือปัญหาท่อทางเดินปัสสาวะส่วนล่างอุดตันแต่อย่างใด ***

 

อาการของแมวที่เป็นโรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง

• ปัสสาวะบ่อย แต่ปริมาณน้อย 
• ปัสสาวะผิดที่ หรือปัสสาวะนอกกระบะทราย
• มีเลือดในปัสสาวะ
• เลียที่อวัยวะเพศบ่อยๆ  โดยเฉพาะในแมวตัวผู้
• แสดงอาการเจ็บปวด หรือเกร็งเวลาถ่ายปัสสาวะ

*** ในแมวที่ไม่สามรถถ่ายปัสสาวะได้ เนื่องจากเกิดการอุดตันทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง จำเป็นต้องได้รับการรักษาทันที เพราะเป็นปัญหาที่อันตรายถึงชีวิต ***

 

 

 

 

การวินิจฉัยโรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง

• จากประวัติและอาการ : ปัสสาวะเป็นเลือด หรือปัสสาวะไม่ออก
• จากการตรวจร่างกาย : เจ็บเกร็งเมื่อคลำช่องท้อง  พบกระเพาะปัสสาวะมีขนาดใหญ่ในรายที่การอุดตันทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง
• การตรวจวิเคาะห์ปัสสาวะเพื่อดูผลึกที่ละลายอยู่ในปัสสาวะ (เป็นวิธีที่ดีที่สุดในการระบุชนิดของนิ่ว)
• การ x-ray หรือ ultrasound ช่องท้อง เพื่อดูก้อนนิ่วในกระเพาะปัสสาวะ อาจพบหรือไม่พบก้อนนิ่วก้ได้  เนื่องจากก้อนนิ่วมีหลายชนิด มีทั้งแบบที่มองเห็นและมองไม่เห็น

*** ก้อนนิ่วที่ผ่าตัดเอาออกมาจากกระเพาะปัสสาวะ ไม่สามารถที่จะระบุชนิดของนิ่วจากรูปร่างของก้อนนิ่วได้  เนื่องจากก้อนนิ่วที่จับตัวเป็นก้อนนั้นมีแร่ธาตุหลายอย่างผสมกันอยู่   การจะระบุชนิดของนิ่วจากก้อนนิ่วที่ผ่าออกมานั้นปัจจุบันสามารถตรวจได้เพียงที่เดียวคือที่ Minnesota Urolith Center ที่ประเทศสหรัฐอเมริกา  (สอบถามรายละเอียดการส่งตรวจก้อนนิ่วเพื่อระบุชนิดนิ่วได้ที่สถานพยาบาลสัตว์ที่รักษาอยู่   โดยเป็นการส่งผ่านบริษัท เวท เรคคอมเมนด์ จำกัด : VET. RECOMMENDED CO., LTD.   ซึ่งเป็นบริษัทตัวแทนจำหน่ายอาหารของ Hill's)

 

 

 

ลักษณะของผลึกนิ่วในปัสสาวะ (Crystal Identification) 

ลักษณะของก้อนนิ่วที่ผ่าออกจากกระเพาะปัสสาวะ (Urolith Identification)

 

 

 

 

 การรักษาโรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง

   ขึ้นอยู่กับอาการ ลักษณะของปัญหา การอุดตัน และชนิดของก้อนนิ่ว

• การรักษาทางยา : ยาปฏิชีวนะในรายที่มีการติดเชื้อ ยาขับปัสสาวะ หรือกลุ่มยาที่มีฤทธิ์ขยายท่อปัสสาวะและช่วยละลายนิ่ว
• การปรับสมดุลกรดด่างของปัสสาวะ เพื่อให้นิ่วละลาย (ต้องทราบชนิดของนิ่วที่เป็นก่อน)
• การสอดท่อปัสสาวะในรายที่มีการอุดตัน
• การให้สารน้ำ เพื่อแก้ไขภาวะขาดน้ำ และการบรรเทาตามอาการอื่นๆ
• กรณีมีก้อนนิ่ว  ขึ้นอยู่กับชนิดของนิ่วว่าจะผ่าตัด รักษาด้วยยา หรืออาหารสัตว์ป่วยเฉพาะโรค
• การผ่าตัดแปลงเพศในแมวเพศผู้ที่เกิดการอุดตันท่อทางเดินปัสสาวะส่วนล่างแบบแก้ไขไม่ได้

 

 

การดูแลระยะยาว

• เลือกใช้อาหารสัตว์ป่วยเฉพาะโรคที่เหมาะสมกับปัญหาที่เป็น
• ไม่ให้แมวกินของขบเคี้ยว อาหารปรุงเอง หรือวิตามินอาหารเสริมเองโดยเด็ดขาด
• จัดหาน้ำดื่มที่สะอาดให้แมว  หากจำเป็นอาจต้องบังคับป้อนน้ำให้แมวเป็นระยะ
• หมั่นดูแลกระบะทราย ดูการขับถ่ายของแมวเป็นประจำ
• เมื่อแมวเริ่มแสดงอาการผิดปกติเกี่ยวกับปัญหาทางเดินปัสสาวะส่วนล่างรีบพาไปพบสัตวแพทย์ทันที

 

ข้อแนะนำในการให้อาหารสัตว์ป่วยเฉพาะโรค

   อาการเบื่ออาหารหรือปฏิเสธอาหารสัตว์ป่วยเฉพาะโรคอาจพบได้ในแมวหลายๆตัว  หากแมวของท่านปฏิเสธการกินอาหารให้ลองปฏิบัติดังนี้

• เปลี่ยนแปลงอาหารอย่างช้าๆ  โดยเริ่มจากการผสอาหารใหม่กับอาหารเก่า และค่อยๆเพิ่มสัดส่วนอาหารใหม่ทุกๆวันทีละน้อย จนกระทั่งเปลี่ยนเป็นอาหารใหม่ 100%
• หากเป็นอาหารเปียกสามารถอุ่นอาหาร ให้อุ่นๆ เพื่อเพิ่มความน่ากินของอาหาร ระวังอย่าให้อุณหภูมิสูงเกินไป
• หากแมวของท่านไม่ยอมกินอาหารเกินกว่า 48 ชั่วโมง รีบปรึกษาสัตวแพทย์ทันที

*** ในบางกรณีอาจจำเป็นต้องใช้วิธีการบังคับป้อนอาหาร  โดยใช้อาหารผสมน้ำและปั่นให้ละเอียด และบังคับป้อนด้วย Syringe  หรืออาจผสมอาหารที่แมวชอบ  แต่ต้องเป็นอาหารที่ไม่ปรุงรสลงไปในอาหารสัตว์ป่วยโดยอัตราส่วนไม่เกิน 10% ของปริมาณอาหารสัตว์ป่วยที่ต้องกิน เพื่อเพิ่มความน่ากินของอาหาร   (อาหารสัตว์ป่วยเฉพาะโรคต่อให้ดีเลิศแค่ไหนก็ตาม ถ้าไม่สามารถทำให้สัตว์กินได้ก้ไม่มีประโยชน์)

 

 อาหารสัตวป่วยเฉพาะโรคที่เกี่ยวกับปัญหาทางเดินปัสสาวะส่วนล่างและปัญหานิ่ว

1. อาหารแมวป้องกันนิ่วทุกชนิด c/d (อาหารเม็ด) ของบริษัท Hill's  
2. อาหารแมวป้องกันนิ่วทุกชนิด c/d (อาหารเปียก) ของบริษัท Hill's
3. อาหารแมวสลายนิ่วสตรูไวท์ s/d (อาหารเม็ด) ของบริท Hill's
4. อาหารแมวสลายนิ่วชนิดสตรูไวท์ (อาหารเปียก) ของบริษัท Hill's
5. อาหารรักษานิ่วแคลเซี่ยมออกซาเลตของ Hill's อยู่ในช่วงปรับปรุงสูตร
6. Urinary S/O สูตรรักษาโรคทางเดินปัสสาวะ (อาหารเม็ด) ของ Royal Canin
7. Urinary S/O สูตรรักษาโรคทางเดินปัสสาวะ (อาหารเปียก) ของ Royal Canin
8. UR Urinary St/Ox® Feline Formula สำหรับโรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่าง อาหารของ Purina

 

อ้างอิงจาก

• Handbook of CAT HEALTH ของบริษัท Pfizer)
• The 5-Minute Veterinary Consult: Canine and Feline
• เอกสารเรื่องโรคทางเดินปัสสาวะส่วนล่างในแมว ของบริษัทเวท เรคคอมเมนด์ จำกัด
• คู่มือ Managing Crystalluria and Urolithiasis Feline & Canine ของบริษัท Hill's
• เรียบเรียงใหม่โดย น.สพ.กิติกร เกียรติยิ่งอังศุลี  webmaster : click2vet.com